मर्मजिज्ञासा प्रश्नसंच - १ उत्तरे

१)          तीन पायाचे स्टूल एकवेळ कलंडेल पण कधीच ‘डुगडुगणार’ नाही.

असे का व्हावे ?
अवकाशातील कोणतेही तीन बिंदू हे एका प्रतलात असतातच. हे अनिवार्य तथ्य आहे. (सत्य ला मूल्यात्मक अर्थ चिकटतात म्हणून तथ्य म्हणण्याची खबरदारी) चौथा बिंदूसुध्दा त्याच प्रतलात येऊ शकतो पण येतोच असे नाही. म्हणून चौथा बिंदूही त्याच प्रतलात येणे हे विशिष्ट घटित(कंटिंजंट) ठरते. स्टुलाच्या पायांची लांबी अचूकपणे समान नसू शकते. तसेच ठेवावयाची जमीनही किंचित उंचसखल असू शकते. ज्या क्षणी तिसरा पाय कोठेतरी टेकतो त्याक्षणी तीन बिंदूचे प्रतल निश्चित होऊन बसते मग ते जमिनीसमांतर नसेलही. हलण्याची मुभा उरत नाही व स्टूल डुगडुगत नाही. चौथा पाय असला की असे दोन त्रिकोण निर्माण होतात व ते समाईक कर्णाभोवती डुगडुगतात.

अनिवार्य(नेसेसरी) तथ्य आणि विशिष्टघटित(कंटिंजंट) तथ्य यात फरक करता येणे ही यातील मर्मदृष्टी आहे. प्रकाशकिरण सरळ रेषेत जातो हे सिद्ध करण्याच्या प्रयोगात मधोमध छिद्र असलेले तीन पुठ्ठे घेतात. तीनच का? दोन बिंदू सरळ रेषेत येणे हे अनिवार्य सत्य आहे तिसरा बिंदूही त्याच रेषेत येणे हे विशिष्टघटित सत्य जर आढळले तर प्रयोग यशस्वी होतो. प्रयोगात जो तथ्यप्रस्ताव(हायपोथेसिस) सिद्ध करायचा असेल तो जर खोटा ठरलाच तर कोणते निरीक्षण मिळेल हेही योजून ठेवलेले असावे लागते.

  
  २) ‘जीवो जीवस्य जीवनं’ ला अपवाद कोणता?

      उत्तर आहे वनस्पती! वनस्पती ह्या कर्बग्रहण करू शकत असल्याने त्यांना भक्ष्याची गरज लागत नाही. (याला काही कीटकभक्षक वनस्पती अपवाद आहेत) तसेच नत्रग्रहण करण्यासाठी परोपजीवी जंतूंची मदत लागते. भक्ष्य-भक्षक यांच्यातील पारस्परिक कुरघोड्यांच्या ओघात बऱ्याच उच्चतर क्षमता उत्क्रांत झाल्या हे विसरून चालणार नाही. तसेच जीवांमध्ये पूरक संबंधही असतात. तेव्हा ‘जीवेन जीवाय उज्जीवनम्’ असेही म्हणता येईल.

३)         रेडे मारले नाहीत किंवा मरू दिले नाहीत तर म्हशीचे दूध दुप्पट महाग होईल.  

मग अहिंसेचे काय?

रेडा हा (निदान महाराष्ट्रात तरी) बैलाप्रमाणे कामाला जुंपता येत नाही.  
बीजदाता म्हणून एखादाच रेडा पुरतो. जर रेडे मारले नाहीत किंवा मरू दिले नाहीत तर म्हशीच्या दुधाचा उत्पादनखर्च दुप्पट होईल. म्हणजेच आज ज्या दराने आपण दूध मिळवतो त्यापोटी आपला रेड्यांच्या हिंसेत अप्रत्यक्ष सहभाग असतो. दुग्धजन्य पदार्थही वर्ज्य मानणारे अहिंसावादी प्रत्यक्षात आहेत व त्यांना नुसते व्हेजिटेरियन न म्हणता व्हेगन असे म्हणतात.

गो-वंश पवित्र मानणाऱ्यांना गो-पित्यांचे खच्चीकरण कसे चालते? मुळात हे खच्चीकरण शेतीसाठी खरोखरच आवश्यक आहे की ती अंधश्रद्धा आहे? कारण टांग्याच्या किंवा रेसच्या घोड्याचे खच्चीकरण कुठे आवश्यक आहे?

कल्याण गंगवाल म्हणतात की वेदनेच्या लहरी निर्माण होतात व त्या भूकंप आणू शकतात. हे वादापुरते खरे मानले तरी असा प्रश्न येतो की समजा प्राण्यांना अगदी प्रसन्न वाटेल असा अनास्थेशिया दिला आणि मारून खाल्ले तर चालेल काय?

अहिंसेचा प्रश्न हा बराच घोटाळ्याचा आहे हेच खरे. 

४)         आपल्याला पाचच ग्रहणेंद्रिये (ज्ञानेंद्रिये म्हणण्याची प्रथा आहे) असतात हे

चक्क चूक आहे. मग इतर ग्रहणेंद्रिये कोणती?

भौतिकीमध्ये जी बल नावांची अत्यंत कळीची संकल्पना आहे ती अ-व्याख्येय आहे. बलावरून वस्तुमान निगमित केलेले आहे. बल हे प्राथमिक अधिदत्त(प्रायमॉर्डियल गिव्हन) आहे. ‘ही पिशवी जास्त जड आहे’, ‘झाकण फारच घट्ट बसलेले आहे’ अशा अनेकानेक स्वरूपात आपली बलाशी गाठ पडते. बलाचे ज्ञान हे प्रत्यक्ष आहे. इंद्रिय म्हणजे अवयव नव्हे तर क्षमता (फॅकल्टी). आपल्याला स्पर्शाने नव्हे तर स्नायूंतील ‘यत्नेन्द्रीय-प्रत्यक्ष’ या इंद्रियाने बलप्रत्यय येतो. किल्लीवाले कार्बन पेपर न वापरता कुठे घासायला हवे आहे हे ओळखू शकतात. सतारिये तार खेचून सुबक मींडेची हरकत काढू शकतात. ड्रायव्हर लोकांना पॉवर स्टेअरिग सुरुवातीला बिचकवते, कारण त्यांना मोटर-फीडबॅक मिळत नाही. मायेन दि बिरान या फ्रेंच तत्त्वज्ञाने १७६६ नंतर केव्हातरी यत्नेन्द्रीय-प्रत्यक्ष हे ग्रहणेंद्रीय म्हणून तत्त्वज्ञानात आणले. 

आपले शरीर अधोर्ध्व (व्हर्टिकल) दिशेशी किती कोनात आहे याचा सतत संदेश कानामधील एका अवयवातील तोलेन्द्रियामुळे मिळत रहातो. मेंदूमधील तोलेन्द्रियाचे स्थान आणि मळमळेंद्रियाचे स्थान काही व्यक्तींत फारच जवळ असते त्यांना ‘बस लागते.’ दिशेचा प्रत्ययही कमीअधिक असतो गिरक्या घेतल्याने भोवळ येते. तहान भूक इत्यादी गरजा या प्रत्यक्ष ज्ञानच असतात तसेच उत्सर्जनाचे वेगही. प्रत्यक्ष ज्ञानाची पाचच इंद्रियांत अवगणना केल्याने तत्त्वज्ञानाचे मोठेच नुकसान झालेले आहे.

५)      मराठीत भरपूर वापरले जाणारे एक अनुनासिक हे वर्णमालेतून गायब आहे. म्हणजे उदा रङ्ग, सञ्च, बण्ड यात अनुस्वार न वापरता अनुनासिकाचे चिन्ह वापरले आहे तसे  एक चिन्ह गायब आहे.

  हिंदीत सन्सद-समाचार, सन्सार असे खुशाल म्हटले जाते. मराठीत आपण काहीसे संव्सद असे म्हणतो. संव्.रक्षण, सिंव्ह, संव्हिता, संव्शय किंवा मांव्स मान्स नव्हे, अंव्श अन्श नव्हे, अशी कितीतरी उदाहरणे देता येतील जे नाते ‘य’ चे ‘ञ’ शी आहे तेच नाते ‘व’ चे ज्याच्याशी आहे असे हे अनुनासिक वर्णमालेतून गायब आहे.
  आणखी एक गंमत आहे. जेव्हा माणसाच्या नावाच्या अद्याक्षरात अनुस्वार येतो तेव्हा आपण तो सरसकट म् असाच उच्चारतो. मे.पुम्. रेगे, गम्.बा. सरदार इत्यादी. खरेतर ते मेघश्याम पुण्डलीक रेगे व गङ्गाधर बाळकृष्ण सरदार असे असते! असो.